معماری سازمانی چیست؟

[melina]

تفاوت محصولات معماری سازمانی با روش‌های دیگر
طراحی و تولید سیستم‌های اطلاعاتی کوچک و محلی دارای پیشینه و تجربه زیادی بوده و روش‌های بسیاری برای آن ارائه شده‌است که آخرین آنها طراحی و توسعه براساس روش‌های شی‌گرا و برپایة مولفه‌است که کمک بسیاری به انعطاف‌پذیری سیستم‌های اطلاعاتی نموده‌است. با این وجود روش‌های فوق نمی‏توانند در مورد سیستم‌های بزرگتری که حاوی چندین زیر سیستم کوچکتر هستند مفید واقع شوند. نگرشی که در طراحی و تولید یک سیستم اطلاعاتی مستقل وجود دارد مبتنی بر شناخت نیازمندی‌ها و موجودیت‌های اطلاعاتی محلی بوده و در نهایت منجر به ایجاد سیستمی برای مدیریت اطلاعات فوق می‎شود. سیستم‌های اطلاعاتی بزرگتر که خود از چندین زیر سیستم کوچکتر تشکیل می‏شوند، محتاج نگرشی کلی‏تر و همه جانبه‏تر به مسئله هستند تا بتوانند این جزایر اطلاعاتی را با هم مرتبط سازند. شباهت‏های زیادی که بین محصولات معماری سازمانی با خروجی‏های متدولوژی‌های تحلیل و طراحی سیستم‌ها نظیر SSADM و RUP و غیره دارد، اغلب گیج کننده بوده و این سوال را مطرح می‏سازد که اساساً چه تفاوتی بین معماری سازمانی با روش‌های فوق وجود دارد. نکته کلیدی در پاسخ به این سوال، توجه به مفهوم «عناصر پایه» است. همانطور که در بخش قبل نیز اشاره شد، هدف از معماری سازمانی ارائه توصیف‌هایی از جنبه‏های مختلف این عناصر پایه‌است. در این مورد معمولاً از تکنیک‌هایی استفاده می‏شود که در متدولوژی‏های تحلیل و طراحی نیز رایج است. به عنوان نمونه اغلب تکنیک‌های ساخت یافته‏ای که برای مدل‌های داده یا فرآیند معماری سازمانی به کار می‏روند، عیناً برداشت شده از تکنیک‌های تحلیل و طراحی ساخت‏یافته یا شی‌گراست. در واقع، می‏توان گفت تفاوت اساسی در محصولاتی است که در معماری سازمانی ایجاد می‏شود. محصولات معماری سازمانی کاملاً نرمال بوده و طراحی آنها به گونه‏ای صورت گرفته که قادر به ایجاد «زیر ساخت» باشند. مهمترین نکته در رابطه با اجزائی که برای استفاده به عنوان زیر ساخت در نظر گرفته می‏شوند، قابلیت استفاده مجدد آنهاست. در صورتیکه این موضوع ممکن است در مورد محصولات متدولوژی‌های تحلیل و طراحی صادق نباشد. محصولات معماری سازمانی ابتدائی و ساده بوده و این قابلیت را دارند که بصورت دیگری ساخته شوند که این همان انعطاف‌پذیری است که به‌دنبال آن در معماری سازمانی هستیم. در مقایسه، سیستم‌های اطلاعاتی عموماً محصولاتی قابل انعطاف تولید نمی‏کنند و با هدف کاملاً روشنی تولید می‏شوند. به عبارت بهتر، با استفاده از توصیف‌های معماری سازمانی این امکان برای مدیران ارشد بوجود می‏آید که در صورت لزوم اقدام به ایجاد ترکیبی جدید از عناصر پایه و ارتباطات بین آنها نمایند.


کاربرد معماری سازمانی

افراد مختلف سازمان می‏توانند کاربردهای مختلفی از معماری سازمانی داشته باشند. پس از تولید محصولات معماری، محصولات فوق در اختیار ذینفعان سازمان قرار داده می‏شوند. توصیف‌های موجود در محصولات فوق که عمدتاً به صورت گرافیکی ارائه می‏شوند کمک زیادی به تصمیم‌گیری‏ها، تحلیل‌های راهبردی، ارزیابی و اصلاح فرآیندهای حرفه، ارزیابی و سنجش کارائی، پیش بینی و برنامه‌ریزی تغییرات، ارزیابی هزینه‏ها و غیره می‌نماید. هر کدام از افراد فوق، بسته به جایگاه خودشان می‏توانند روی دیدگاه خاصی از معماری متمرکز شوند. بعنوان نمونه، دیدگاه‌های سطح بالایی چون «دیدگاه برنامه‌ریز» و «دیدگاه مالک» مناسب هیئت مدیره و مدیر ارشد سازمان است چرا که این دو دیدگاه توصیف کننده سرفصل‌های اطلاعاتی، ماموریت‌ها، فرآیندهای کاری، توزیع جغرافیایی مکان‌های سازمانی، ساختار سازمانی، رویدادهای مهم و راهبردهای ماموریتی سازمان هستند. از طرف دیگر، افرادی چون «کارشناسان فناوری اطلاعات»، «طراحان سیستم»، «تحلیل‌گران» و غیره می‏توانند توجه خود را روی محصولات «دیدگاه طراح» متمرکز کرده و به بررسی مواردی چون مدل مفهومی و منطقی داده‏ها، نمودارهای فعالیت، مدل مفهومی شبکه، سلسله مراتب سازمانی، نمودارهای ترتیبی و قواعد کار بپردازند. در هر صورت یکی از مواردی که لازم است قبل از شروع هر نوع معماری مشخص شود، هدف و منظور معماری است که نوع محصولات و چگونگی آنها را مشخص می‌نماید و کمک شایانی به همگرائی محصولات می‏کند. علاوه بر اینها، معماری سازمانی یک مخزن اطلاعاتی کامل از کل سازمان در اختیار می‏گذارد که مطالب آن به صورت اصولی طبقه بندی شده و قابل استفاده برای همه سازمان است. از لحاظ ماهیت، معماری سازمانی فرآیندی است که پیش از آنکه جنبه فنی داشته باشد، جنبه مدیریتی و عملیاتی دارد. این نسبت بعضاً ۸۰ به ۲۰ عنوان می‏شود.


فرآیند معماری سازمانی

هدف از فرآیند معماری سازمانی ایجاد و اجرای معماری و ارائه خروجی‏های معماری در سازمان است. این فرآیند در کنار دیگر فرآیندهای اصلی سازمان قرار گرفته و بصورت پیوسته اجرا می‏شود. بطور کلی، این فرآیند شامل سه مرحله اصلی است که عبارتند از: ۱) برنامه‏ریزی راهبردی فناوری اطلاعات، ۲) برنامه‏ریزی معماری سازمانی، ۳) اجرای معماری سازمانی. هر کدام از این سه مرحله اصلی، به زیر مراحلی تقسیم می‏شوند که بررسی هر یک از آنها خارج از حیطه این تحقیق است، به همین دلیل تنها به توضیح «فرآیند برنامه‌ریزی معماری سازمانی» خواهیم پرداخت. در واقع، برنامه‌ریزی راهبردی فناوری اطلاعات پایه‏ای برای برنامه‌ریزی معماری سازمانی است. برنامه‌ریزی معماری سازمانی، عبارتست از فرآیندی که به منظور تعریف معماری‌های لازم و برنامه‌ریزی جهت پیاده‌سازی معماری‌های فوق انجام شده و هدف از آن فراهم ساختن زمینه‏های استفاده موثر از اطلاعات جهت پشتیبانی از ماموریت‌های سازمانی است. این برنامه‌ریزی بر روی سه نوع زیر معماری انجام می‏شود که عبارتند از: معماری وضع موجود، معماری گذار و معماری وضع مطلوب. بهمراه تعریف معماری‌ها، برنامة اجرایی نیز برای اجرای آن ارائه خواهد شد تا معماری را به شکل عملی تبدیل نماید. اولین کاری که باید قبل از شروع مراحل «برنامه‌ریزی معماری سازمانی» انجام شود، تعیین مواردی چون چشم‌انداز، اهداف و اصول معماری سازمانی است. بعبارت بهتر، باید منظور معماری سازمانی بیان شود که همان خروجی‌های مرحله برنامه‌ریزی راهبردی فناوری اطلاعات را تشکیل می‏دهند. همچنین، باید در نظر داشت که این فرآیند باید با همکاری تمام قسمت‌های سازمان انجام شود، بنابراین مستلزم حمایت مدیریت و اختصاص به موقع منابع و همکاری مدیران قسمت‌های مختلف سازمان است.
مجموعه مستندات معماری سازمانی(زمان انجام) :


مستندات نتایج گویای مولفه‌های معماری سازمانی مشتمل برکسب و کار(Business) معماری اطلاعات (Information Architecture) سیستمهای کاربردی (Applications) و زیرساخت فناوری (Technology) می‌باشد.

• • معماری وضع موجود(As-IS): نشان دهنده وضع موجود بر اساس حقایقی که در سازمان وجود دارد اِیجاد می‌گردد. تجهیزات سخت افزار‌ها شبکه‌ها وفرایندها و همه سیستم‌های فعلی جزو معماری وضع موجود می‌باشند.
  • معماری وضع مطلوب (To-BE): چشم اندازی از آنچه که می‌خواهیم سازمان در آینده معین به آن برسد و گویای وضع آتی سازمان بر پایه راهبرد‌ها اهداف و برنامه‌های دراز مدت معماری وضع مطلوب نامیده می‌شود.
  • طرح انتقالی : سندی است راهبردی منظم به برنامه زمانی لازم برای انتقال سازمان از وضع موجود به وضع مطلوب. این سند حاوی تعریف و پیشنهادیه توسعه سیستم‌های مطلوب(RFP)است.

چارچوب‌های معماری سازمانی:


نیاز به ارائه تفکر‌های سازماندهی شده وساختارهای منطقی طبقه بندی اطلاعات پیچیده و توصیف ومفهوم کار‌های معمار پیشگامان معماری را بر آن داشت تا روش‌ها والگو‌های مختلفی را ابداع و به جامعه معماری این امکان را بدهند تا اطلاعات کار معماری را تبدیل به یک چارچوب نموده و به روش علمی و مدون نموده و بدین طریق هنر و علم خود را در اختیار دیگران بگذارد.

• چارچوب معماری زکمن Zachman: را جان زکمن درسال ۱۹۸۷ برای صنعت و تجارت ارائه کرده‌است. وی در ابتدا این کار را با ارائه یک الگوی جامع در زمینه معماری اطلاعات شروع نمود و چون معتقد به تحلیل سازمان با استفاده از چارچوب معماری بود جنبه‌های مختلف طراحی یک سیستم از نظر محتوی ,مفهوم, منطق, فیزیک و توصیف‌های دقیق غیر محتوائی را به صورت یک سری سئوال از نقطه نظر داده , وظیفه, شبکه , افراد, زمان وانگیزه در یک جدول که تکمیل آن توصیف معماری انجام شده و پاسخ چه چیز, چطور, کجا, چه کسی ,کی و چرا ی آینده سازمانی پویا می‌باشد.
• چارچوب معماری C۴ISR/DoDAF: که وزارت دفاع آمریکا درسال ۱۹۹۶ آن را در ابتدا برای توصیف معماری سیستم‌های نظامیعملیات مشترک طراحی نموده بود دارای چارچوبی بسیار جامع برای بیان سطوح مختلف یک سِستم می‌باشد و محصول نهائی آن تعدادی مستند معین گویای سه دیدگاه عملیاتی , سیستم و تکنیکی معماری انجام یافته بوده ودر نهایت آن را توصیف می‌نماید.
• چارچوب معماریTOGAF: Open Group آن را در سال ۱۹۹۵ ارائه کرده‌است.
• چارچوب معماری FEAF: شورای مدیران (CIO Council) دولت فدرال آمریکا آن را درسال ۱۹۹۹ برای افزایش تعامل در سطوح دولتی ارائه کرده‌است. این معماری شامل رهنمودهائی برای معماران سیستم‌های اطلاعاتی در توصیف ماموریت هائی که در اجراء آن چندین سازمان به صورت مشترک در دولت فعالیت دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. این چارچوب معماری سازمانی یک سازوکار سازماندهی مدیریت توسعه ونگهداری و همچنین ساختاری برای ساماندهی منابع اطلاعاتی وتشریح فعالیتهای معماری سازمانی فدرال ارائه می‌نماید. مدل دارای هشت مولفه اساسی است.
• چارچوب معماری سازمانی ( TEAF)خزانه داری آمریکا براساس معماری زکمن و چارچوب معماری FEAF درسال ۲۰۰۰ ارائه کرده‌است.