قدیمی 11-06-2011, 09:48 AM   #1
anet
(کاربر معمولی)
 
anet آواتار ها
 
تاریخ عضویت: Jun 2011
نوشته ها: 26
Tajmahal Icon معماري كاروانسراها

معماري كاروانسراها

از بررسي كارواسراهاي سراسر ايران چنين بر مي آيد كه اساس معماري كاروانسراهاي ايران ، مانند ساير بناها ، تابع شيوه ، سنت و سبك رايج زمان بوده است . با اين ترتيب مي توان پنداشت كه كاروانسراهاي پيش از اسلام نيز تابع شيوه معماري زمان بوده و معماري خاصي نداشته است .

ولي ذكر اين نكته ضروري است كه شيوه معماري ، محل و منطقه ، مصالح ساختماني و موقعيت جغرافيائي نقش موثري در ايجاد اينگونه بناها داشته است شيوه ساختمان و معماري كاروانسراها از روزگار كهن تا به امروز دگرگوني بسيار نيافته و معمولا سبك بناي آنها همان ايجاد باره بند ها و اطاقهايي است.كه پيرامون حياط محصور،ساخته‎مي‎شده‎است.

ولي‎درطرح‎و خصوصيات هر كدام ويژگي هائي بچشم مي خورد . چنانكه انواع ساباط ساده تا كاروانسراهاي بزرگ با طرحهاي جالب معماري است كه در گوشه و گاهي در ميان اضلاع ديواره هاي آن برجهاني قرار گرفته بطوريكه دروازه ميان دو برج يا شبه ستون جاي دارد و داراي سر دري است كه گاهي بر فراز آن ساختمان دو طبقه اي ساخته اند . در كاروانسراها اطاق هاي مسافران معمولا پيرامون حياط ساخته ميشده و پشت آنها اصطبل قرار داشته كه درب ورودي اصطبل ها در چهار گوشه داخلي بنا قرار داشته و گاهي در ايوان ورودي حياط باز مي شده است.



در دوره صفوي طرح معماري كاروانسراها متنوع گرديد و علاوه بر كاروانسراهاي چهار ايواني نوع كوهستاني ، مدور – هشت ضلعي و كويري بر طبق موقعيت جغرافيائي و مكاني احداث گرديد و. در دوره هاي زنديه، افشاريه و قاجاريه احداث كاروانسراها بشيوه گذشته ادامه پيدا كرد . از نظر طرح و نقشه كاروانسراها ي بشيوه گذشته ادامه پيدا كرد . از نظر طرح و نقشه كاروانسراهاي دوره ياد شده عموما از نوع چهار ايواني بوده و از لحاظ مصالح ساختماني نيز بر خلاف دوره متقدم كه از كه آجر و سنگ بوده اغلب از خشت استفاده شده است . همچنين بسياري از كاروانسراهاي دوره صفوي در عهد قاجاريه در طول 25 قرن كاروانسراها در ايران در مكان هاي دور افتاده مأوي و مسكن موقتي براي كاروانيان بوده ولي امروزه مهمانخانه و هتل جاي كاروانسراها را گرفته است .

آثاري كه از كاروانسراهاي كهن بدست آمده نشان مي دهد كه اطاق هائي براي نگهبانان ، كاروانسرا دار يا مامورين ساخته مي شده است . ولي كاروانسراهاي تجارتي داخل شهرها عموما دوطبقه بودند . در دو طرف دروازه ورودي داخل كاروانسرا نيز معمولا اطاق هائي براي پاسداران و كاروانسرا دارساخته مي شده است.

معمولا هر كاروانسرا داراي چاه آب و آب انباري است كه گاهي در وسط كاروانسرا در زماني خارج از محوطه جهت تامين آب مورد نياز مسافران ساخته شده است.آب انبارها از نظر معماري به اشكال مختلف ساخته مي‎شدند بعضي داراي شكل مستطيل باسقف ساده و بعضي مواقع در خارج كاروانسرا و بعضي مواقع در خارج كاروانسرا ساخته مي شدند مثلا آب انبارهاي كاروانسرا هاي خليج فارس همه بيرون از بنا قرار دارند . درحاليكه در مناطق مركزي عموما در داخل كاروانسراها براي رفع نيازمنديها مسافرين ، حتي نانوائي ، قصابي، آسياب ، نماز گاه و يك سري دكان جهت خريد فروش كالاهاي كارواني وجود داشت.

براي مثال مي توان از كاروانسراي دير گلچين در جنوب تهران در حاشيه كوير-وكاروانسراي‎مهيار واقع در جاده اصفهان شيراز نامبرد .

كاروانسراهاي حاشيه كوير نواحي مركزي ايران دراي بادگير است كه فصل تابستان هواي خنك را به اطاقهاي كاروانسرا مي رساند.

بادگيرها عموما در جهت مقابل دروازه ورودي روي ايوانها ساخته مي شده اند ، مانند رباط زين الدين در جاده يزد – كرمان و كاروالنسراي جوكار در نزديكي طبس .

در بسياري از كاروانسراها بخصوص از دوره صفويه به بعد بخاري ديواري يا مكاني براي بر افروختن آتش تعبيه شده است محل بخاري هاي ديواري يا در اطاق ها ساخته مي شده يا در محل هاي سر پوشيده . بيرون اطاق ها و همچنين بخاري هاي مرتفعي در اصطبل ها براي گرم شدن حيوانات ايجاد مي شده است كه جاي آن اغلب در پشت ديوار اطاق هاي مسكوني مسافرين بوده است . در كاروانسراهاي نوع كوهستاني اهميت بخاري به حدي بوده كه محل وسيعي را براي قرار دادن آتش و بخاري انتخاب كرده‎اند .

آبريز گاهها معمولا در گوشه حياط كاروانسرا و در زير يا داخل برجها ساخته مي شده است .

مصالح ساختماني اصلي بناي كاروانسراها در ايران از سنگ و آجر بوده است سنگ به دو صورت مورد استفاده قرار مي گرفته . در بعضي موارد سنگ ها كاملا استادانه تراش داده مي شده و در برخي اوقات از قطعات كوچك سنگهاي نتراشيده استفاده مي كردند . در بعضي نقاط نيز از تلفيق سنگ و آجر پي بنا را مي ساخته اند . نماي خارجي و داخلي عموما از آجر بوده است. در برخي از كاروانسرا ها از خشت و يا بلوك هاي خشتي استفاده مي شده است .

سقف اغلب كاروانسراهاي ايران نوك تيز و شيب دار است. بام ها اكثرا مسطح و باشيب كم ساخته شده اند و در قسمت هائي كه اطاق هاي بزرگ دارند سقف ها شكل قوسي دارند .

آب باران بوسيله ناودانها ئي كه در روي ديوار خارجي كاروانسرا ساخته مي‎شد به بيرون از كاروانسرا هدايت مي گرديد ولي دربعضي‎از كارونسراها نيز ناودانهائي كه در ديوار هاي حياط داخلي كار گذشته شده مشاهده شده است . تمامي درها و پنجره ها و تو رفتگي ديوارهاي حياط و اطاقهاو ايوانها در زمان صفويه با سقف هلالي ساخته شده اند بسياري از كاروانسراها همانند بناهاي مذهبي همدوره خود داراي تزئينات معماري مانند : آجر كاري – كاشيكاري – گچ بري و سنگ كاري مي باشد . تزئينات عموما در نماي خارجي كاروانسراها در قسمت دروازه ورودي ، طاقنما ها و ايوانها بكار مي رفته است . از كاروانسرا هائيكه داراي تزئينات جالب توجهي مي باشند . مي توان رباط شرف – رباط چاهه ، مهيار ، رباط پسنج و كاروانسراي گذر نام برد .

از نظر معماري كاروانسراهاي ايران متنوع بوده معماران ايران از طرح ها و نقشه هاي گوناگوني براي ايجاد كاروانسراها استفاده كردند .

تنوع طرح و نقشه هاي كاروانسرا هاي ايران ايجاب مي نمايد كه اين كاروانسراها برگروه هاي مختلف تقسيم گردند و خصوصيات و ويژگي هاي هر گروه جداگانه مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد .

آرتور ابهام پوپ معتقد است كه :

«احداث و ايجاد كاروانسراها در ايران پيروزي بزرگ معماري ايران است و در هيچ جاي دنيا كاربرد و ويژگي هاي خاص معماري آن را نمي توان ديد ».

مطالعاتي كه توسط ماكسييم سيرو درباره طبقه بندي كاروانسراهاي ايران در دوره صفوي و بعد از آن انجام گرديده و تقسيم اين بناها به دو گروه كاروانسراهاي كوهستاني و كاروانسراهاي حياط دار دشت كافي براي شناخت همه كاروانسراهاي ايران نيست.از آنجايي كه احداث كاروانسراهاي ايران به دلايل گوناگون شكل و گسترش يافته شايسته است تمامي دلايل آن از شرايط آب و هوائي ، تا شيوه معماري منطقه اي مورد بررسي قرار گيرد.
anet آنلاین نیست.   پاسخ با نقل قول
قدیمی 11-06-2011, 03:30 PM   #2
anet
(کاربر معمولی)
 
anet آواتار ها
 
تاریخ عضویت: Jun 2011
نوشته ها: 26
Roxio Media Creator Icon معماری کاروانسرا ها


معماری کاروانسرا ها

مسافر خسته، هميشه در فكر يك سقف است. اين سقف نه تنها در مورد مسافرين امروزي صحت دارد بلكه حضور آن در ذهن مسافرين قرن‌هاي گذشته خيلي بيشتر بوده است و دليل اصلي آن هم ناامني‌ راه‌ها و سختي‌هاي زياد مسافرت در آن ايام است.

مسافر قديمي مدت‌ها سوار بر اسب يا شتر در بيابان راه مي‌رفت و وقتي از خستگي راه كوير، نفسش خشك و ضربان قلبش ناميزان مي‌شد، ناگهان چشمش به جمال چهارديواري امني روشن مي‌شد كه آرامش و آسايش را به او هديه مي‌داد؛ جايي كه ما با نام كاروانسرا مي‌شناسيمش.

و اما ايراني با ذوق مثل همه هنرهاي ديگرش، تنها به كاربري بنا توجه نمي‌كند و اين بار هم دست به ابتكار و آفرينش مي‌زند. هر آب و هوايي معماري خاص خودش را مي‌طلبد و هر دوره‌اي سبك زيباي جديدي را. مثلا نوع معماري كاروانسرا در مناطق كوهستاني كاملا با سبكي كه در كرانه‌هاي پشت خليج يا نواحي كويري مركزي به كار مي‌رود، فرق مي‌كند و تازه هر كدام از اين سبك‌ها هم به انواع متفاوت و زيبا تقسيم مي‌شود.

كاروانسراي حاج مهدي نراقي در جاده نراق- كاشان. كاروانسراي شاه‌عباسي مشهور به قصر نادر در جنوبي‌ترين نقطه شهر ورامين قرار دارد و كاروانسراي قاسم‌خاني از كاروانسراهاي معروف يزد است.

تعداد بسيار كمي از كاروانسراهاي ايران با نقشه مدور ساخته شده‌اند.
از نمونه‌هاي زيباي كاروانسراهاي 8ضلعي مي‌توان كاروانسراهاي امين‌آباد – خان خوره و ده‌بيد را نام برد.

مانند مدارس و مساجد و ساير بناهاي مذهبي تعدادي از كاروانسراهاي ايران را به شكل دو ايواني و فرم مربع يا مستطيل ساخته‌اند. دو نمونه خوب اين نوع كاروانسراها، كاروانسراي جوشاب و كاروانسراي دو كوهك است.

تعدادي از كاروانسراهاي ايران با تالار ستون‌دار بنا شده‌اند و از آنها معمولا براي اسطبل استفاده مي‌شده است كه نمونه‌هاي خوب آن كاروانسراي عسگرآباد و كاروانسراي خاتون‌آباد است.
از ادوار اسلامي طرح 4 ايواني هم باب شد.
گروهي از كاروانسراها هم طرح ثابتي ندارند كه مهم‌ترين آنها كاروانسراي شاه عباسي جلفا و كاروانسراي سبزوار است.

شترخانه (ديرگچين)

شترخانه‌ها از اجزاي اصلي و جزء جدانشدني‌ كاروانسراها بودند. حيوان بايد سير و سرحال باشد تا بتواند خوب از عهده كارش بربيايد.

اينجا در واقع مهمانسراي حيوانات است. معمولا يك نفر هم به عنوان تيماردار در اينجا مشغول به كار بوده كه البته فقط مواقعي كه يك مسافر پولدار گذرش به كاروانسرا مي‌افتاد، پولي به دست مي‌آورد؛ چون مردم معمولي خودشان تيماردار حيوانشان بوده‌اند.

پلكان سنگي


وظيفه پله‌هاي سنگي اين بود كه در مواقع خطر و حمله دزدان به كاروانسرا، مدافعان هميشه آماده را به پشت‌بام هدايت كند. در گذشته به دليل ناامني راه‌ها، كاروانسراها بيشتر به يك دژ نظامي شبيه بوده‌اند.

دير گچين

هنوز وارد كه مي‌شوي بوي شديد فضولات چهارپايان به مشامت مي‌‌‌خورد. يك لحظه فكر مي‌كني زمان به عقب برگشته و اينجا توقفگاه شتران رها شده از بار سنگين كاروان است. اما از اين خبرها نيست؛ بر اثر بي‌توجهي و بي‌مسئوليتي، اين بناي منحصر به فرد به آغل حيوانات تبديل شده است. دير گچين - كاروانسرايي كه پي آن مربوط به دوران ساسانيان است و بناي فعلي آن 400 سال قدمت دارد - حالا در وضعيت بسيار بدي به سر مي‌برد. اين كاروانسراي 4 ايواني با مساحت 10 هزار متر مربع، از مهم‌ترين كاروانسراهاي ايران و نمونه تيپيك كاروانسراهاي با پلان منظم است.

كاروانسراي حاج مهدي نراقي


به گره‌چيني‌‌هاي شگفت‌انگيز درهاي چوبي نگاه كنيد. اين درها متعلق به حجره‌هاي كاروانسراي حاج مهدي نراقي است. در همه كاروانسراها به اين نوع حجره‌ها - كه محل استراحت مسافران است - بر مي‌خوريم. هيچ‌كدام از اين حجره‌‌ها مفروش نبوده و مسافران با آگاهي از اين مسئله، هميشه همراه خود حصير يا گليمي مي‌آوردند تا به عنوان زيرانداز استفاده كنند. اين كاروانسرا توسط حاج مهدي نراقي و در حدود 180 سال پيش بنا شده است.

كاروانسراي شاه عباسي

وارد اينجا كه مي‌شوي كافي است كمي تخيل كني تا صداي زنگ شترهاي كاروان را احساس كني. شاه عباس براي به رخ كشيدن اقتدارش مي‌خواست كه جاده‌ها امن باشند و جهانگردان در آسايش. پس دستور داد كاروانسراهاي بسياري ساختند كه اكثرا با فرم‌هاي مشابه طرح‌ريزي شده‌اند و به كاروانسراهاي شاه عباسي معروفند. اين كاروانسرا از نمونه‌هاي بسيار خوب شاه عباسي است كه در اصفهان بنا شده و جزء انواع كاروانسراهاي حياط‌‌دار منطقه مركزي با 4 ايو ان به حساب مي‌آيد.

جوي سنگي (كاروانسراي قصر نادر)


اين هم از لوله‌كشي آب و سرويس بهداشتي كاروانسراي قصر نادر. يكي از مهم‌ترين مسائل بهداشتي كاروانسراها، مسئله آب و دفع فاضلاب بوده كه يا با چاه انجام مي‌شد يا با جوي‌هاي سنگي. فعلا كه آب اين جوي خشك شده و اين مارمولك با خيال راحت آنجا حمام آفتاب گرفته.

ساباط (كاروانسراي قاسم‌خاني يزد)

ساباط يكي از عناصر معماري است كه گاهي در كاروانسراها هم به كار مي‌رفته. از اين نوع ساباط در يزد و مناطق كويري زياد ديده مي‌شود.

ساباط معاني مختلفي دارد و از جمله به معناي آسايشگاه و محل استراحت به كار رفته است ولي امروزه، ساباط به راهرويي گفته مي‌شود كه سقف آن يك اتاقك است كه 2طرف آن را به هم متصل مي‌كند. سايه خنك ساباط در گرماي تابستان كوير، واقعا وسوسه‌انگيز است. اين ساباط جزئي از كاروانسراي قاسم‌خاني يزد است.

anet آنلاین نیست.   پاسخ با نقل قول
پاسخ

برچسب ها
معماری


کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)
 
ابزارهای موضوع
نحوه نمایش

مجوز های ارسال و ویرایش
شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
شما نمیتوانید فایل پیوست در پست خود ضمیمه کنید
شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید

BB code هست فعال
شکلک ها فعال است
کد [IMG] فعال است
کد HTML غیر فعال است

انتخاب سریع یک انجمن

War Dreams    Super Perfect Body    Scary Nature    Lovers School    Winner Trick    Hi Psychology    Lose Addiction    Survival Acts    The East Travel    Near Future Tech    How Cook Food    Wonderful Search    Discommend

Book Forever    Electronic 1    Science Doors    The Perfect Offers    Trip Roads    Travel Trip Time    Best Games Of    Shop Instrument    Allowedly


All times are GMT. The time now is 12:55 PM.


کپی رایت © 1388 . کلیه حقوق برای وبگاه حرف روز محفوظ است