قدیمی 11-06-2011, 09:52 AM   #1
anet
(کاربر معمولی)
 
anet آواتار ها
 
تاریخ عضویت: Jun 2011
نوشته ها: 26
Star Full Icon هنر معماری در کویر

هنر معماری در کویر

در استان یزد آثار و بناهای بسیاری وجود دارد كه نظر پژوهشگران به آنان معطوف می گردد. نظیر (مساجد ، مدارس ، آب انبارها ، و حسینیه ها ) ولی بناهای یخچالهای قدیمی ، غریب ترین عناصری معماری هستند كه با ایجاد یخچالهای برقی تقریبا به بوته فراموشی سپرده شده اند . در وجود یخچالها كه روزگاری در قلب تابستانهای داغ وسوزان ، خنكای آب گوارا را به درون خانه می كشاند ، رمز و رازی وجود دارد كه حكایت از معجزه فروتنانه خشت خام و دستهای پرتوان معمار فرزانه ای می كند تا عشق خدمت به خلق را در شاهكار معماری كویر به عرصه ظهور برساند .



در حال حاضر تعداد معدودی از این یخچالها باقی مانده است كه در اینجا سعی شده تا به ویژگی معماری و عملكرد خاص آن در ناحیه كویری پرداخته شود . از پیشینه تاریخی یخچالها تا دوره صفویه اطلاعاتی در دست نیست . تنها در سفرنامه دكتر جان فرایر در قرن یازدهم اشاره می كند كه « در این زمان ذخیره ساختن یخ ؛رسمی متداول و دیرین سال شمرده می شود و امكان آن می رود كه همراه با مغولان وارد ایران گردیده است . همچنین شاردن، دورنمایی از شهر كاشان را درسفرنامه خود به تصویر می كشد و یخچالهای این شهر را در بیرون از قلعه و برج وباروی شهر نشان داده است . و به معماری یخچالها در اصفهان اشاراتی كرده است .

استان یزد نیز با توجه به كویری بودنش از این معماری بی بهره نبوده است و هنوز درجای جای آن از جمله به شهرستان میبد و ابركوه نیز می توان آثاراین شاهكار معماری را مشاهده كرد . ولی قبل از هر چیز شایان ذكر است كه فن ساختمانی و شیوه معماری در ساختمانهای یخچالها به گونه ای است كه دقت و نكته سنجی سازندگان و معماران این واحدها را به نكات عمده ومهمی چون عایق كاری بنا ، حفظ برودت مناسب جهت نگهداری یخ ، مصالح ساختمانی و چگونگی تهیه یخ پرداخته شود.

یخچالها بطور عمده از سه قسمت تشكیل شده اند ، دیوار طویل سایه انداز ، مخزن یخ و حوضچه های تولید یخ . ▪ دیوار سایه انداز بسیار طویل و بلند می باشد

ارتفاع این دیوارها كه گاهی تا ۱۰ متر می رسد در طول روز از تابش آفتاب بر روی آبهای منجمد شده در حوضچه ها جلوگیری می كند . گاه جهت استحكام بیشتر دیوار سایه انداز اقدام به احداث پشت بندهای بزرگ در قسمت جنوبی دیوار می كردند . دیوارهای سایه انداز در پایین دارای ضخامتی زیاد بوده و به تدریج در بخشهای فوقانی از قطر آنها كاسته میشود .


▪ حوضچه های تهیه یخ :


گودال مستطیل شكل است كه به موازات دیوار سایه انداز و در بخش شمالی آن حفرشده و طول آن اندكی كمتر از طول دیوار وعمق آن ۳۰ الی ۵۰ سانتیمتر و گاه بیشتر بوده است . این گودال محل تهیه نخ در شبهای سرد زمستان بود .


▪ مخزن یخ:


این مخازن معمولا در پشت دیوار سایه انداز و در بخش جنوبی آن و در بعضی موارد بوسیله یك یا چند مدخل ورودی به بخش شمالی راه می یابد . انبار یخ نیز گودالهای عمیق و بزرگی هستند كه در وسط مخزن یخ حفرشده اند .شكل این گودالها در یخچالهای گنبد دار بصورت دایره با شعاعی تا حدود ۴ متر و گاه بیشتر می باشد. دیوار این گودالها از سنگ یا آجر یا اندود كاهگل ساخته می شد .و پشت آن با مصالح عایقی چون خاكه زغال و یا مصالح دیگر پر می گردد .جهت دستیابی به كف این گودالها از پله های كوچكی كه در دیوار آن تعبیه می شد استفاده می گردید همچنین چاهی در بیرون از یخچال حفر كرده و بوسیله مجاری باریكی كه دركف گودالهای یخ تعبیه می نمودند تا آب حاصل از ذوب یخ را به این چاهها هدایت می كردند .

میبد یكی از نمونه های نادر شهرهای باستانی ایران به شمار میرود كه راههای باستانی این دیار پیر را سواران مادی و پارسی ، اشكانی و ساسانی در نوردیده اند و در دوره های بعد نیز كاروانهایی كه از چهار سوی ایران بیابانهای مركزی را می بریدند و در این پایگاه امن از تشویش بیابان می آسودند یكی از این راههای باستانی شاهراه ری –كرمان می باشد كه مجموعه كاروانی رباط كه متشكل از كاروانسرا ،چاپارخانه ، آب انبار و یخچال می باشد.در قسمتی از راه باستانی قرار دارد .

ساختمان عظیم خشت و گلی یخچال میبد روبروی كاروانسرا واقع گردیده و با ایجاد خیابان كشی از این مجموعه مجزا گردیده است . این یخچال روزگاری عطش مسافران كویر را سیراب می نموده است . محوطه یخبند میبد حوض گلی كم عمقی به مساحت تقریبی ۸۰۰ متر مربع و به عمق تقریبی نیم متر است دیوارهای بلند سایه انداز به ضخامت ۲ متر و به بلندی ۸ متر است كه به چند طاق نما و ستون تقسیم شده است طول دیوار جنوبی ۴۲ متر و دیوارهای شرقی و غربی هر یك ۲۰ متر می باشد، یك درگاه اصلی به پهنای ۲و۲۰ و بلندی ۲ متر درمیان دیوارجنوبی به مخزن و گنبد راه دارد و تقریبا تمام رفت و آمدها وانبار كردن و تخلیه یخ از این درگاه صورت می گرفته است درگاه دیگری به قرینه آن در سمت شمال گنبد تعبیه شده كه نقش چندانی نداشته و غالبا آنرا می بسته اند . درگاه اصلی نیز فقط در هنگام رفت و آمد باز می كرده اند مخزن قیفی یخچال را در زمین رسی سختی كنده اند ، قطردهانه این مخزن ۱۳ متر و گودی آن ۶ متراست .

ارتفاع گنبد حدود ۱۵ متر می باشد پهنای دیوار خشتی جدار گنبد از پایین به بالا به طراز ماهرانه ای كاهش می یابد به گونه ای كه پهنای خشت درنوك گنبد از ۲و۴۰ متر به ۲۰ سانتیمترمی رسد .

شهرباستانی ابركوه نیز كه پیشینه آن را به كیكاووس دومین پادشاه كیانیان می رسانند ازمعماری كویری نیز بهره جسته و درجای جای این خطه هنر و معماری كویری نظاره گر هر رهگذر می باشد . یخچال بزرگ ابركوه كه به یخچال آقایی معروف است در سمت غربی جاده آسفالته دیده می شود این بنا با پلانی مدور و حجمی مخروطی شكل یادگاری از دوران قاجاریه در ورودی شهر واقع شده است. در بعضی از یخچالهای مناطق كویری مانند ابركوه علاوه بر دیواراصلی ، دیوارهای دیگری به موازات دیواراصلی ساخته می گردید ، به همان میزان تعداد حوضچه های تولید یخ بیشتر می شد بخصوص اینكه مخزن یخ نسبت به یخچالهای مشابه از حجم و فضای بیشتری برخوردار می باشد .

مصالح بكار رفته در بنا سنگ وخشت و چوب و آهك می باشد كه ابتدا حدود ۵۰ سانتیمتر را با سنگ و ملات ماسه وآهك بنا كرده اند و مابقی را با خشت و گل ساخته اند در شرق بنا سه دیوار چینه ای با فاصله ای معین ایجاد شده است تنها راه ورود به به یخچال دریچه كوچكی در پایین است كه پس از وارد كردن یخ به درون یخچال از همین دریچه مقداری گیاه خشكیده بنام « ییزر» و علوفه مخصوص دیگری روی یخها می ریختند و بلافاصله دریچه را مسدود می كردند تا تابستان باقی بماند این یخچال در سالهای اخیر مرمت گردیده و سطح بیرونی آن با آجر و اندود كاهگل بازسازی شده است .

بطوركلی در معماری كویر ، كمتر راه حلی است كه منحصرا یه یك مساله تعلق داشته باشدمعمار یزدی همیشه بایك تیر چند نشان را می زند . این مفهوم اساس تولید ، نشانه نبوغ و استعداد سازندگان یزدی است كه در دیگر عرصه های تولید نیز به ظهور می رسد .

در خاتمه می توان افزود كه اصول حاكم بر طرح افكنی تمامی یخچالها یكسان است و یخ باید عایقبندی شده و خشك بماند ولی علیرغم وجود مصالح مقاوم ومتناسب ، شرایط اقلیمی ، توسعه صنعت مدرن یخ سازی از منزلت فرهنگی این بناها كاسته است و جا دارد كه ضمن بازسازی یخچالها ، آنان را به كاربری شایسته تبدیل نماید تا این شاهكار معماری از یاد رفته بار دیگر در كویر بدرخشد.
anet آنلاین نیست.   پاسخ با نقل قول
پاسخ

برچسب ها
معماری


کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)
 
ابزارهای موضوع
نحوه نمایش

مجوز های ارسال و ویرایش
شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
شما نمیتوانید فایل پیوست در پست خود ضمیمه کنید
شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید

BB code هست فعال
شکلک ها فعال است
کد [IMG] فعال است
کد HTML غیر فعال است

انتخاب سریع یک انجمن

War Dreams    Super Perfect Body    Scary Nature    Lovers School    Winner Trick    Hi Psychology    Lose Addiction    Survival Acts    The East Travel    Near Future Tech    How Cook Food    Wonderful Search    Discommend

Book Forever    Electronic 1    Science Doors    The Perfect Offers    Trip Roads    Travel Trip Time    Best Games Of    Shop Instrument    Allowedly


All times are GMT. The time now is 12:55 PM.


کپی رایت © 1388 . کلیه حقوق برای وبگاه حرف روز محفوظ است