كوه خواجه سيستان با معماري شگفت انگيز

[anet]

كوه خواجه سيستان با معماري شگفت انگيز

"كوه خواجه" با معماري شگفت انگيز در دل كوير ايران در سيستان همچون نگين درخشاني خودنمايي مي‌كند.

كوه خواجه تنها عارضه طبيعي دشت سيستان با ارتفاع تقريبي ‪ ۶۰۹‬متر از سطح دريا است كه در هنگام پرآبي جزيره كوچكي را در ميان درياچه هامون شكل مي‌دهد.

كوه خواجه بزرگترين معماري خشتي بر جاي مانده از دوره "پارتيان" در منطقه سيستان قرار دارد و يكي از مهمترين آثار دوره‌هاي اشكاني، ساساني- اسلامي است.

اين بنا تنها عارضه طبيعي مرتفع در منطقه مسطح سيستان به شمار مي‌رود و در آن كاخ، آتشكده، زيارتگاه خواجه مهدي و قبرستاني از دوران مختلف به يادگار مانده است.

اين گدازه بازاليتي ذوزنقه‌اي شكل كوهي است كه در حدود ‪ ۲۰‬كيلومتري جنوب غربي زابل و ميانه درياچه هامون قد برافراشته است.

مجموعه كوه خواجه براي نخستين بار در سال ‪ ۱۹۱۶‬توسط "اورل اشتين" باستان‌شناس معروف انگليسي شناسايي و كشف شد.

بدنبال آن پروفسور "هرتسفلد" آلماني طي سالهاي ‪ ۱۹۲۹ -۱۹۲۵‬ميلادي به جستجو در آثار كوه خواجه پرداخت و حاصل كاوشهاي اين باستانشناس در كتاب "سكستان، ايران شرق باستان و تاريخ باستانشناسي ايران" آمده است.

‪ ۴۰‬سال قبل هم "گوئليني" باستانشناس و معمار ايتاليايي كاوشهاي محدودي در آثار كوه خواجه انجام داد كه نتايج آن را در كتابي با عنوان "معماري ايران و آثار كوه خواجه" منتشر كرد.

از حيث اعتقادي و بر اساس اسطوره‌هاي زرتشتي درياچه هامون مقدس بوده و ظهور منجي (سوشيانت) از اين درياچه اتفاق مي‌افتد.

بنابر باورهاي آيين مزديسنا و اسطوره‌هاي پهلوي كه بر اساس تعاليم زرتشت تدوين شده است، در پايان هزاره دوازدهم، براي سومين بار از خاندان "بهروز پارسا"، دوشيزه‌اي به آب درياچه هامون داخل شده و آخرين رهاننده يا "سوشيانت" موسوم به "استوت ارته" از وي زاييده مي‌شود.

به همين لحاظ كوه‌خواجه نيز تقدس خاصي دارد، سوشيانت به شكلهاي مختلف تقريبا در تمام متون زرتشتي و اوستايي از جمله در گاتها، يسنا، سروده‌هاي زرتشت و يشتها مورد اشاره قرار گرفته و شكي نيست كه اشو زرتشت در كتاب اوستا به آن اشاره داشته است.

در سال ‪ ۱۳۷۰‬نيز ميراث فرهنگي به كار بررسي و نقشه‌برداري از آثار كوه خواجه پرداخت و پس از كاوشهاي مختلف در سالهاي متمادي در اين محل ‪ ۱۱‬اثر از دوران تاريخي مختلف كشف شد.

تزيينهاي معماري بكار رفته در برخي قلعه‌هاي اين بنا شباهت به شيوه يوناني دارد، سر ستون‌هايي به سبك دوريك با پيچهاي توماري، تزيينهاي ديگري مانند گل كوچك پرپر به صورت نيلوفري (لوتوس)، از هنر هخامنشي اقتباس شده است و بعضي از آنها به هنر بين‌النهرين نيز شباهت دارد.

كوه خواجه در ميان اديان سه گانه كهن شامل اسلام، مسحيت و زرتشت ( ايران باستان) از اهميت و قداست زيادي برخوردار بوده است.

اين كوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدي يكي از دوستداران خاندان علوي كه مزارش بر فراز اين كوه واقع شده، گرفته است.

خواجه غلطان، كوه نور، كوه موعود و كوه باطني از ديگر عناويني است كه اين كوه به آنها ناميده شده است.

اين بنا براي مسيحيان نيز مقدس است زيرا كه آورده‌اند، در زمان تولد حضرت مسيح در بيت‌الله سه مغ(روحاني) برفراز اين كوه ايستاده و نظاره‌گر نوري كه از اين پيامبر خدا در هنگام تولد ساطع مي‌شد، بودند و آن سه به مسيح ايمان آوردند.

مقبره خواجه مهدي و قبرستاني كه از دوره اسلامي، اتاق پير گندم دريان و اتاق بي‌باد در كوه خواجه باقي مانده اين بنا را براي مسلمانان نيز مقدس كرده بطوري كه در اعياد مذهبي، ملي و ايام تعطيل زايران براي زيارت به اين مكان مي‌آيند.

از مهمترين آثار بر جاي مانده از دوران تاريخي در كوه خواجه "كهن دژ"، "كك كوهزاد" و قلعه"كافران" كه برخاسته از تمدن عظيم ساساني و اشكاني است را مي‌توان نام برد.

آتشدان، اتاق طواف، رواقهايي با نقاشيهاي ديواري زيبا و محلي كه گالري نام گرفت به خاطر وجود تعداد زيادي از نقاشيهاي ديواري از پرتره پادشاهان ، بزرگان و داستانهاي مذهبي با كادر و قابي در اطراف كه در تمام نقاط اتاق خودنمايي مي‌كند و حتي تا سقف نيز كشيده شده از جمله آثار مهم كشف شده در كوه خواجه سيستان است.

نقاشي ديواري سه مغ يا سه پادشاه، نقش خداي "اوروس" خداي پيروزي سوار بر اسب، نقش شاه و ملكه و تصاويري از بزرگان پارتي و برج و باروهاي قلعه نيز از نقوش اصلي اين بناي به جاي مانده از تمدن عظيم ايراني است.

دو نقش برجسته گلي با تصوير سه سوار بر اسب در حال حركت در پشت هم و ديگري تصوير شيري كه يورش برده بسوي فردي كه سوار بر اسب است كه بوسيله ميخهاي چوبي به ديوار نصب شده از ديگر آثار بدست آمده از كوه خواجه است.

در كاوشهاي انجام شده در كوه‌خواجه و قلعه‌هاي موجود در آن، ديوارهايي با ارتفاع ‪ ۴۰‬متر كه با خشت ساخته شده و بيش از يكهزار سال قدمت دارد نيز كشف شده‌اند.

روزگاران نه چندان دور درياچه هامون پر آب بود و كوه خواجه به مانند جزيره‌اي سربرآورده از ميان آبهاي اين درياچه از دور خودنمايي مي‌كرد.

آن زمان كوه خواجه و قلعه اشكاني آرام گرفته بر پشته آن خوشبخت بودند.

خوشبخت از آن رو كه انسان كمتر مي‌توانست به آن دسترسي داشته باشد و همه از دور به زيارت اين كوه مقدس مي‌پرداختند.

اما به مرور زمان با استمرار خشكسالي و خشكي درياچه هامون و نيز قهر طبعيت اين بناي مهم در آستانه تخريب قرار گرفته است.

با اين وجود سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي سيستان و بلوچستان اين بناي عظيم را به همراه دو اثر منحصر بفرد ديگر سيستان به نامهاي شهر سوخته (‪ ۳۲۰۰‬سال قبل از ميلاد) و دهانه غلامان ( شهر هخامنشي) براي ثبت در فهرست آثار جهاني به سازمان علمي، فرهنگي، تربيتي و آموزشي ملل متحد (يونسكو) پيشنهاد داده است.

منطقه سيستان با جمعيت ‪ ۵۰۰‬هزار نفر و دو شهرستان زابل و زهك در شمال استان سيستان و بلوچستان قرار دارد.