چگونگی استفاده از اصول معماری اسلامی در شهرسازی امروز

[melina]

چگونگی استفاده از اصول معماری اسلامی در شهرسازی امروز
«محمودی» معمار: تعادل و ايجاد آرامش مبانی معماری اسلامی است

گروه هنر: اصول معماری اسلامی بر مبنای تعادل كه سبب آرامش بيننده می‌شود بنا نهاده شده و همين مبانی قابليت اين را دارد كه به روز شده و در شكلی نوين در شهرسازی كنونی مورد استفاده قرار گيرد.

«محمدمهدی محمودی» معمار و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) در رابطه با تعريف معماری اسلامی عنوان‌كرد: معماری اسلامی در هر منطقه جهان متفاوت بوده و مختص اقليم و جغرافيای آن منطقه است به همين علت بايد به معماری مورد بحث ما در ايران عنوان معماری اسلامی ايرانی اطلاق شود چرا كه علاوه بر اسلامی بودن، دارای هويت ايرانی بوده و نشان‌دهنده فرهنگ و گذشته ايرانيان نيز هست.

به روز كردن معماری گذشته در شهرسازی امروز می‌توان الگوهای قديمی معماری اسلامی را گرفته و در شكلی نوين ارائه داد زيرا بسياری از ويژگی‌های معماری گذشته تناسبی با زندگی فعلی ما ندارد و نمی‌توان آنها را به همان شكل عرضه كرد بلكه می‌بايست نياز جامعه كنونی را شناخت و برای آن با بهره‌گيری از هنر گذشته مدل‌های مناسبی طراحی كرد

وی در تشريح اين مطلب ادامه‌داد: معماری اسلامی كشورهايی چون هند، الجزاير، مالزی و... در كنار اسلامی بودن مناسب با فرهنگ و اقليم آن كشوری به وجود آمده و در واقع اسلام بر معماری تمام مناطق تحت نفوذ خود تاثير گذارده و در نتيجه در تمام اين كشورها ويژگی‌های اسلامی بودن را می‌توان مشاهده كرد همچنين معماری هر يك از اين كشورها بر يكديگر نيز موثر بوده به عنوان نمونه معماری جنوب اسپانيا تلفيقی از عثمانی، ايرانی و بيزانس است ولی در عين حال به عنوان معماری اسلامی اسپانيا نيز قابل بررسی است.
استاد دانشكده هنرهای زيبای دانشگاه تهران درباره معماری اسلامی ايرانی تصريح‌كرد: مصالح از ويژگی‌های مهم هر بنا محسوب ‌شده و باعث تمايز معماری هر منطقه از ساير مناطق می‌شود به عنوان مثال در ايران خشت، گل و آجر بيشتر مورد استفاده قرار ‌گرفته و كاشی نيز در نما از عناصر مهم تلقی می‌شود اما در تاج محل كه بنايی ايرانی است، در كنار اسلامی و ايرانی بودن، معماری هند نيز مشهود است زيرا گنبد تاج محل از سنگ كه ويژگی بارز معماری هند است، ساخته شده‌است.
وی اشاره‌كرد: علاوه بر مصالح، موارد استفاده از بنا نيز در ساخت و ساز تاثير می‌گذارد كه اين نكته نيز با فرهنگ هر قومی ارتباط دارد به طوری كه در مركز و جنوب ايران نسبت به مناطق شمالی به دليل اقليم و نوع زندگی محرميت‌ها در بنا واضح‌‌تر است كه اين موارد را هم در مسجد و هم در فضای مسكونی می‌بينيم.
محمودی تاكيدكرد: مبانی معماری اسلامی تعادل و آرامش است و اين مسئله را از اسپانيا تا مالزی كه گستره معماری اسلامی است، می‌توان يافت همچنين ويژگی‌های ديگری را نيز می‌توان برای اين نوع از معماری برشمرد كه برای باز شدن مطلب مثالی می‌آوريم. نبودن درخت در محوطه مساجد نكته باريكی است كه اهميت نما و تاريك و روشن‌ها را در معماری اسلامی روشن می‌كند در عين حال اين مسئله كاربری‌های متعدد حياط و صحن را می‌رساند كه در حقيقت فضايی برای اجتماع مردم، نماز خواندن و ساير آيين‌ها در مناسبت‌های عزا و شادی بوده‌است.
وی در ادامه نمونه‌های ديگری از ويژگی‌های معماری اسلامی ذكر كرد و گفت: وجود حوض در ميانه حياط و روبه‌روی بنای اصلی نوعی احساس احترام و خضوع در بيننده ايجاد می‌كند كه ضمن مشاهده نمای كامل عمارت و زيبايی آن وادار می‌شود همراه با ادب و احترام در كنار حوض و نه در ميان محوطه حركت ‌كند تا به بنا وارد شود همچنين كاشتن سرو كه نماد استواری و آزادگی است در كنار آب به عنوان سمبل پاكی توجه معماران ايرانی مسلمان را به نمادها می‌رساند.
اين استاد دانشگاه به باريك‌بينی هنرمندان ايرانی اشاره‌كرد و افزود: در بناهای قديمی برای ساخت حياط‌ها از آجر كه حرارت بالا را جذب نكرده و فضای مناسبی برای نشستن ايجاد ‌می‌كند، استفاده می‌شده در عين حال آجر هنگام آب پاشيدن باعث لطافت هوا می‌شود اما در زمان حال از موزاييك كه اين خاصيت را ندارد، برای كف حياط استفاده می‌شود كه اين نكته باريك نشان از آگاهی عميق معماران گذشته دارد.
محمودی در پاسخ به اين پرسش كه آيا اصول معماری اسلامی در شهرسازی امروز قابل اجرا است، خاطرنشان‌ساخت: در شهرسازی امروز می‌توان الگوهای قديمی معماری اسلامی را گرفته و در شكلی نوين ارائه داد زيرا بسياری از ويژگی‌های معماری گذشته تناسبی با زندگی فعلی ما ندارد و نمی‌توان آنها را به همان شكل عرضه كرد بلكه می‌بايست نياز جامعه كنونی را شناخت و برای آن با بهره‌گيری از هنر گذشته مدل‌های مناسبی طراحی كرد.
اين استاد معماری تاكيدكرد: برای حل مشكلات شهرسازی كنونی نبايد به تقليد و كپی‌برداری از معماری غرب پرداخت زيرا اين سبك برای فرهنگ غرب طراحی شده و متناسب با زندگی مردم غربی است و سنخيتی با فرهنگ و زندگی ايرانيان ندارد.
محمودی خاطرنشان‌كرد: بازسازی عين به عين بناهای دوران گذشته مانند صفويه نيز راهكار درستی نيست چرا كه علاوه بر عقب‌گرد چند صد ساله به گذشته، توهينی به معماران آن زمان نيز محسوب می‌شود زيرا آنان در عهد خود با نهايت توان به ساخت بناهای زيبا می‌پرداختند و اكنون ما پس از گذشت قرن‌ها نه تنها طرحی جديد ارائه نداده‌ايم بلكه توان به روز كردن معماری گذشته را نيز نداريم. البته بناهای خوبی در دوره اخير احداث شده مثل مسجد الغدير كه در عين اسلامی بودن، مطابق با معماری روز نيز هست.
وی در پاسخ خبرنگار ايكنا كه مطرح كرد: ساخت بناهايی اسلامی و امروزی سبب نمی‌شود كه شهر جلوه اسلامی بگيرد همچنين در شرايط كنونی نمی‌توان فردی را وادار به رعايت نماهای اسلامی كرد زيرا هر فردی مجاز است سازه خود را به شكل دلخواه خود درآورد، بيان‌داشت: برای بخشی كه به مردم مربوط است، بايد به فرهنگ‌سازی روی آورد تا همگان با اطلاع كامل به ساخت و ساز بپردازند به عنوان نمونه در تهران كه آفتابی شديد دارد، نبايد از نماهای صيقلی و براق بهره برد كه سبب بالا رفتن حرارت شهر شود.
محمودی در ادامه افزود: شهرسازان بايد اصول معماری را رعايت كنند و در ظاهر شهر دخيل باشند به عنوان مثال نبايد ارتفاع بناها به گونه‌ای باشد كه بنايی بيش از حد ديده شود و بنايی ديگر پنهان بماند و يا اينكه بناهايی با ارتفاع يكسان در كنار يكديگر قرار گيرند كه بی‌ارزش جلوه كنند و محرميت‌ها را نيز ناديده انگارند در واقع بايد تناسب‌ها و انضباط رعايت شود كه نمونه موفق آن را در شهرك قدس و ساختمان‌های آتی‌ساز می‌ببينيم كه با قرار دادن فاصله بين ساختمان‌ها تناسب رعايت شده است.

اشتباه بودن تقليد از غرب برای حل مشكلات شهرسازی كنونی نبايد به تقليد و كپی‌برداری از معماری غرب پرداخت زيرا اين سبك برای فرهنگ غرب طراحی شده و متناسب با زندگی مردم غربی است و سنخيتی با فرهنگ و زندگی ايرانيان ندارد

وی درباره به روز كردن معماری گذشته ابرازداشت: تكرار اصول معماری گذشته ممكن نيست چرا كه زندگی مردم با گذشته تفاوت پيدا كرده‌است برای مثال وجود اندرونی و بيرونی در خانه‌های قديمی به اين علت بود كه بخش بيرونی محل كسب مرد خانواده و رفت و آمد غريبه‌ها بود و اندرونی به زنان اختصاص داشت اما در زمان فعلی خانه فقط محل سكونت افراد است و از آن برای كسب استفاده نمی‌شود.
محمودی با اشاره به تاثير معماری در ارتباطات مردم اضافه‌كرد: در گذشته فضاهايی با نام پيرنشين كنار درب منازل تعبيه می‌شد كه محل ارتباط برقرار كردن مردم با يكديگر و خبر گرفتن از هم بود اما متاسفانه می‌‌بينيم در مجتمع‌های مسكونی كنونی افراد همسايگان خود را نمی‌شناسند و ارتباطات بسيار محدودی دارند برای حل اين مشكل می‌توان در مجتمع‌ها سالن‌های عمومی برای جمع شدن افراد احداث كرد كه در مراسم‌های گوناگون نيز كاربرد داشته‌باشد و متعلق به همه ساكنان باشد.
وی در پايان يادآورشد: هر چند وسايل ارتباطی سبب كم‌رنگ شدن ارتباطات شده و تنها پارك‌هايی به عنوان فضاهای عمومی در نظر گرفته شده اما اين نكات ضعف شهرسازی امروز كه باعث بيگانگی مردم با يكديگر می‌شود را توجيه نمی‌كند از همين روی تاثيری كه معماری بر روابط انسان‌ها، فرهنگ و جامعه دارد ارزش توجه به اين هنر را دوچندان می‌كند و ضروری است كه گستره تاثيرات معماری را شناخته و برای بهبود آن تلاش كرد.